Eulenspargel.de
Home

אְיאִידדִישׁ


אְכּוּאֵללֵ: אְװִיקִיפֵּדִיאַ

אְיאִידדִישׁ (אַוּס וֹסטיאִידד. יאִידִישׁ <ייִדיש> פעֻר "יעֻדִישׁ"; אִים 19. אְיאַהרהוּנדֵרט אַלס עאִידדִיסה אִינס אְאֵנגלִישֵׁ אֵנטלֵהנט וּנד דַרַוּס אְאַנפַנג דֵס 20. אְיאַהרהוּנדֵרט אַלס יאִידדִישׁ אִינס אְדֵוּטשֵׁ צוּרעֻכק עֻבֵּרנוֹממֵן) אִיסט אֵאִינֵ װֵסטגֵרמַנִישֵׁ אְספּרַכהֵ מִיט הֵבּרעַאִישֵׁן וּנד סלַװִישֵׁן אְאֵלֵמֵנטֵן, דִיאֵ עֻבּלִיכהֵרװֵאִיסֵ אִין הֵבּרעַאִישֵׁן אְשׁרִיפטצֵאִיכהֵן גֵשׁרִיאֵבֵּן װִירד. אְיאִידדִישׁ גִינג צוּר אְצֵאִיט דֵס אְהוֹכהמִיטטֵלַלטֵרס אַוּס דֵם אְמִיטטֵלהוֹכהדֵוּטשֵׁן הֵרווֹר וּנד אִיסט אַללגֵמֵאִין אַוּכה הֵוּטֵ נוֹכה דֵר דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהֵ וּנד דֵרֵן אְמוּנדַרטֵן סֵהר נַהֵ. אְאֵס װִירד ווֹן אֵטװַ דרֵאִי אְמִיללִיוֹנֵן אְמֵנשֵׁן, גרעֵשטֵנטֵאִילס אְיוּדֵן, אַוּף דֵר גַנצֵן אְװֵלט גֵספּרוֹכהֵן. אְווֹר דֵם אְהוֹלוֹכַוּסט גַבּ אֵס אֵטװַ 12 אְמִיללִיוֹנֵן אְספּרֵכהֵר, דִיאֵ מֵאִיסטֵן דַווֹן אִין אְוֹסטמִיטטֵל- וּנד אְוֹסטֵוּרוֹפַּ. אְהֵוּטצוּטַגֵ ספּרֵכהֵן נֵבֵּן עַלטֵרֵן אְמֵנשֵׁן אַללֵר יעֻדִישֵׁן אְגלַוּבֵּנסרִיכהטוּנגֵן ווֹר אַללֵם כהַססִידִישֵׁ אְיוּדֵן יאִידדִישׁ אַלס אְוּמגַנגסספּרַכהֵ.׳

אְדֵר אְאֵרפוֹרשׁוּנג דֵר יאִידדִישֵׁן אְספּרַכהֵ, אְלִיטֵרַטוּר וּנד אְקוּלטוּר װִידמֵט סִיכה דִיאֵ אְיאִידדִיסטִיק, דִיאֵ אַוּכה אִין אְדֵוּטשׁלַנד וּנד אְעֵסטֵררֵאִיכה אַן מֵהרֵרֵן אְוּנִיוֵרסִיטעַטֵן וֵרטרֵטֵן אִיסט.׳

׳אְגֵשִׁיכהטֵ

אְאִין דֵר מִיטטֵלהוֹכהדֵוּטשֵׁן אְפֵּרִיוֹדֵ אֵנטװִיכקֵלטֵן סִיכה אִים דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהגֵבִּיאֵט ספֵּצִיפִישׁ יעֻדִישֵׁ אְאַוּספּרעַגוּנגֵן דֵס אְדֵוּטשֵׁן, דִיאֵ ווֹן אְיוּדֵן וּנטֵרֵאִינַנדֵר גֵספּרוֹכהֵן וּנד אִין דֵר אְרֵגֵל מִיט אֵאִינֵם דַפעֻר אַנגֵפַּססטֵן הֵבּרעַאִישֵׁן אְאַלפּהַבֵּט גֵשׁרִיאֵבֵּן װוּרדֵן. אְכהַרַקטֵרִיסטִישׁ סִינד אֵאִינֵ אְוִיאֵלצַהל ווֹן אְאֵנטלֵהנוּנגֵן אַוּס דֵם מֵאִיסט נַכהבִּיבּלִישֵׁן אְהֵבּרעַאִישֵׁן וּנד דֵם אְאַרַמעַאִישֵׁן סוֹװִיאֵ אִין גֵרִינגֵם אְמַשאֵ אַוּכה אֵאִינִיגֵ אְאֵנטלֵהנוּנגֵן אַוּס דֵם אְרוֹמַנִישֵׁן (אְפרַנצעֵסִישׁ, אְאִיטַלִיאֵנִישׁ וּנד אְספַּנִישׁ), װעַהרֵנד סענטַקטִישֵׁ אְאֵאִינפלעֻססֵ דֵס אְהֵבּרעַאִישֵׁן פרַגלִיכה סִינד.׳

אְבֵּדִינגט דוּרכה דִיאֵ אְיוּדֵנוֵרפוֹלגוּנגֵן אִים 13. אְיאַהרהוּנדֵרט וּנד בֵּסוֹנדֵרס נַכה דֵר גרוֹשאֵן אְפֵּסט ווֹן 1348 קַם אֵס צוּר מַססֵנהַפטֵן אְמִיגרַטִיוֹן ווֹן אְיוּדֵן אַוּס דֵם דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהגֵבִּיאֵט נַכה אְוֹסטֵוּרוֹפַּ, בֵּסוֹנדֵרס נַכה אְפּוֹלֵן וּנד אְלִיטַוּאֵן, וּנד אִין דֵר אְפוֹלגֵ צוּ אֵאִינֵר ספּרַכהלִיכה גֵטרֵננטֵן אְאֵנטװִיכקלוּנג: אְדַס אְיאִידדִישֵׁ אִים אְװֵסטֵן אֵנטװִיכקֵלטֵ סִיכה אִים אְקוֹנטַקט מִיט דֵם אְדֵוּטשֵׁן װֵאִיטֵר וּנד גלִיכה סִיכה אִיהם בֵּסוֹנדֵרס אִים אְצוּגֵ דֵר אְסעַקוּלַרִיסִיאֵרוּנג וּנד אְאַססִימִילַטִיוֹן דֵוּטשֵׁר אְיוּדֵן סֵאִיט דֵם 18. אְיאַהרהוּנדֵרט װֵאִיטגֵהֵנד אַן, װעַהרֵנד דַס אְיאִידדִישֵׁ אִים אְוֹסטֵן דֵן מִיטטֵלַלטֵרלִיכהֵן אְסטַנד דֵס יעֻדִישֵׁן אְדֵוּטשֵׁן סטעַרקֵר בֵּװַהרטֵ וּנד סִיכה הַוּפּטסעַכהלִיכה אִים אְקוֹנטַקט מִיט סלַװִישֵׁן אְספּרַכהֵן דוּרכה אְאֵנטלֵהנוּנגֵן וּנד דוּרכה אְעֻבֵּרנַהמֵ מוֹרפּהוֹלוֹגִישֵׁר וּנד סענטַקטִישֵׁר אְאֵלֵמֵנטֵ אַוּס דֵם אְסלַװִישֵׁן װֵאִיטֵרֵנטװִיכקֵלטֵ. אְמַן וּנטֵרטֵאִילט דַס אְיאִידדִישֵׁ דֵסהַלבּ אִין אְװֵסטיאִידדִישׁ וּנד אְוֹסטיאִידדִישׁ, װוֹבֵּאִי אַבֵּר אִין דֵר אְפוֹרשׁוּנג וּנטֵרשִׁיאֵדלִיכהֵ אְאֵאִינשׁעַטצוּנגֵן בֵּסטֵהֵן, וֹבּ אַוּכה דַס אְװֵסטיאִידדִישֵׁ אַלס אֵאִינֵ גֵגֵנעֻבֵּר דֵם אְדֵוּטשֵׁן אֵאִיגֵנסטעַנדִיגֵ אְספּרַכהֵ וֹדֵר אֵהֵר אַלס אֵאִינֵ אְוַרִיאַנטֵ דֵס אְדֵוּטשֵׁן צוּ בֵּטרַכהטֵן אִיסט.׳

אְמִיט דֵר אְמַססֵנַוּסװַנדֵרוּנג אִין דִיאֵ אֲוּסַ אִים 19. אְיאַהרהוּנדֵרט אֵכּספַּנדִיאֵרטֵ דַס אְיאִידדִישֵׁ וֵרסטעַרקט אִין דֵן אֵנגלִישֵׁן אְספּרַכהרַוּם וּנד װוּרדֵ דֵמֵנטספּרֵכהֵנד צוּנֵהמֵנד דוּרכה אְאֵנגלִישׁ אַלס אְקוֹנטַקטספּרַכהֵ בֵּאֵאִינפלוּססט. אְהֵוּטֵ גִיבּט אֵס אִין אֵאִינִיגֵן טרַדִיטִיוֹנֵללֵן יעֻדִישֵׁן אְגֵמֵאִינדֵן (צוּם אְבֵּאִיספִּיאֵל אִין אְנֵװ אְעוֹרק, אְמוֹנטרֵאַל, אְלוֹנדוֹן וּנד אְאַנטװֵרפֵּן) גרעֵשאֵרֵ אְספּרֵכהֵרגרוּפּפֵּן, דִיאֵ יאִידדִישׁ אַלס הַוּפּטסעַכהלִיכהֵ אְאַללטַגסספּרַכהֵ וֵרװֵנדֵן וּנד אַן דִיאֵ נעַכהסטֵ אְגֵנֵרַטִיוֹן װֵאִיטֵרגֵבֵּן. אְצוּדֵם װִירד יאִידדִישׁ אַוּכה ווֹן וּלטרַוֹרטהוֹדוֹכּסֵן אְיוּדֵן אִין אְיאֵרוּסַלֵם, הַוּפּטסעַכהלִיכה אִים אְסטַדטטֵאִיל אְמֵ'אַ אְשֵׁ'אַרִים, נוֹכה אַלס אְאַללטַגסספּרַכהֵ גֵספּרוֹכהֵן.׳

אְדַס 19. אְיאַהרהוּנדֵרט װִירד וֹפט אַלס גוֹלדֵנֵס אְצֵאִיטַלטֵר דֵר יאִידדִישֵׁן אְלִיטֵרַטוּר גֵװֵרטֵט. אְדִיאֵסֵ אְפֵּרִיוֹדֵ טרִיפפט מִיט דֵר אְװִיאֵדֵרבֵּלֵבּוּנג דֵס אְהֵבּרעַאִישֵׁן אַלס גֵספּרוֹכהֵנֵ אְספּרַכהֵ צוּסַממֵן וּנד דֵר אְװִיאֵדֵרגֵבּוּרט דֵר הֵבּרעַאִישֵׁן אְלִיטֵרַטוּר. אְגרעֵשטֵנטֵאִילס דוּרכה יעֻדִישֵׁ אְקוּלטוּרשַׁפפֵנדֵ הַבֵּן יאִידדִישֵׁ אְװעֵרטֵר אְאֵאִינגַנג אִין דֵן אְװוֹרטשַׁטץ דֵס אֲוּס-אַמֵרִיקַנִישֵׁן אְאֵנגלִישׁ גֵפוּנדֵן.׳

אְאִין דֵן 1920אֵרן וּנד 1930אֵרן װַר אְיאִידדִישׁ אֵאִינִיגֵ אְיאַהרֵ לַנג נֵבֵּן דֵם אְרוּססִישֵׁן, אְװֵאִישרוּססִישֵׁן וּנד אְפּוֹלנִישֵׁן אְסטַאַטסספּרַכהֵ אִים סוֹװיאֵטִישֵׁן אְװֵאִישרוּססלַנד. אְאֵאִינֵרסֵאִיטס בֵּטרִיאֵבּ דִיאֵ אְסוֹװיאֵטוּנִיוֹן צוּ אְסטַלִינס אְצֵאִיטֵן אֵאִינֵ אַקטִיו יוּדֵנפֵאִינדלִיכהֵ אְפּוֹלִיטִיק וּנד וֵרפוֹלגטֵ דִיאֵ יעֻדִישֵׁ אְרֵלִיגִיוֹן, דַס אְבִּיבֵּלסטוּדִיוּם, דִיאֵ צִיוֹנִיסטִישֵׁ אְבֵּװֵגוּנג וּנד דִיאֵ הֵבּרעַאִישֵׁ אְספּרַכהֵ. אְאַנדֵרֵרסֵאִיטס װוּרדֵן יאִידדִישֵׁ אְספּרַכהֵ וּנד אְלִיטֵרַטוּר צוּמִינדֵסט בִּיס צוּם אְצװֵאִיטֵן אְװֵלטקרִיאֵג וֹפפִיצִיאֵלל גֵפעֵרדֵרט. אְצװִישֵׁן 1918 וּנד 1923 װוּרדֵן וּנטֵר דֵר אְפעֻהרוּנג דֵס אְקרִיאֵגסוֵטֵרַנֵן אְסִימוֹן אְדִימַנטסטֵאִין אִיננֵרהַלבּ דֵר אֲקפּדסוּ יעֻדִישֵׁ אְסֵקטִיוֹנֵן ("אְיאֵװסֵקצִייאַ") אֵררִיכהטֵט. אְאִיהרֵ אְאַוּפגַבֵּ װַר דֵר אְאַוּפבַּוּ אֵאִינֵר "יעֻדִישֵׁן פּרוֹלֵטַרִישֵׁן אְקוּלטוּר", דִיאֵ נַכה דֵן אְװוֹרטֵן ווֹן אְסטַלִין "נַטִיוֹנַל אִין דֵר אְפוֹרם וּנד סוֹצִיאַלִיסטִישׁ אִים אְאִינהַלט" סֵאִין סוֹללטֵ. אְאֵס גַבּ דרֵאִי בֵּדֵוּטֵנדֵ יאִידדִישֵׁ אְצֵאִיטוּנגֵן: אְאֵמֵס ("אְװַהרהֵאִיט", 1920-39 אִין אְמוֹסקַוּ), אְסהטֵרן (1925-41 אִין דֵר אְוּקרַאִינֵ) וּנד אְוֹקטיאַבּר ("אְוֹקטוֹבֵּר", 1925-1941 אִין אְװֵאִישרוּססלַנד). אְאַוּכה דֵר אְאַוּפבַּוּ אֵאִינֵס יאִידדִישֵׁן אְשׁוּלסעסטֵמס װוּרדֵ גֵפעֵרדֵרט. 1932 בֵּסוּכהטֵן 160.000 יעֻדִישֵׁ אְקִינדֵר אִין דֵר אְסוֹװיאֵטוּנִיוֹן אֵאִינֵ יאִידדִישׁספּרַכהִיגֵ אְשׁוּלֵ. אְדוֹכה װֵגֵן דֵס אְמַנגֵלס אַן העֵהֵרֵן אְאַוּסבִּילדוּנגסמעֵגלִיכהקֵאִיטֵן אִין יאִידדִישׁ וּנד דֵס אַללגֵמֵאִין טִיאֵפֵן אְאַוּסבִּילדוּנגסנִיוֵאַוּס װוּרדֵן אִין דֵן פוֹלגֵנדֵן אְיאַהרֵן אִים גַנצֵן אְלַנד דִיאֵסֵ אְשׁוּלֵן גֵשׁלוֹססֵן, מֵאִיסטֵנס מִיט אִיהרֵם אְאֵאִינוֵרסטעַנדנִיס. אְסִיאֵהֵ דַצוּ אְגֵשִׁיכהטֵ דֵר אְיוּדֵן אִין דֵר אְסוֹװיאֵטוּנִיוֹן.׳

׳1925 װוּרדֵ אִין אְבֵּרלִין וּנד אִים דַמַלס פּוֹלנִישֵׁן אְוִילנִיוּס דַס אְעאִידִיסהֵר וִיסנסהַפטלֵקהֵר אִינסטִיטוּט (אֲעאִיווֹ) אַלס אַקַדֵמִישֵׁ אְאֵאִינרִיכהטוּנג צוּם אְסטוּדִיוּם יאִידדִישֵׁר וּנד וֹסטיעֻדִישֵׁר אְקוּלטוּר גֵגרעֻנדֵט. אְסֵאִיט 1940 אִיסט דֵר אְהַוּפּטסִיטץ אִין אְנֵװ אְעוֹרק אְכִיטע; 1941 פּלעֻנדֵרטֵן דִיאֵ אְנַצִיס דֵן אְוִילנִיוּסֵר אְסִיטץ.׳

׳1928 װוּרדֵ דַס אְיעֻדִישֵׁ אְאַוּטוֹנוֹמֵ אְגֵבִּיאֵט אִין דֵר אְסוֹװיאֵטוּנִיוֹן גֵגרעֻנדֵט. אְהִיאֵר סוֹללטֵ יאִידדִישׁ אַלס אְאַמטסספּרַכהֵ אֵאִינגֵפעֻהרט װֵרדֵן, יאֵדוֹכה אֵררֵאִיכהטֵ דִיאֵ יאִידדִישׁספּרַכהִיגֵ אְבֵּועֵלקֵרוּנג נִיאֵ דִיאֵ אְמֵהרהֵאִיט. אְסֵאִיט דֵם אְצֵרפַלל דֵר אְסוֹװיאֵטוּנִיוֹן סִינד דִיאֵ מֵאִיסטֵן אְיוּדֵן דֵס יעֻדִישֵׁן אַוּטוֹנוֹמֵן אְגֵבִּיאֵטֵס נַכה אְאִיסרַאֵל, אְדֵוּטשׁלַנד וּנד אִין דִיאֵ אֲוּסַ אַוּסגֵװַנדֵרט. אְיאִידדִישׁ װִירד נוּר נוֹכה ווֹן אֵאִינֵם אְבּרוּכהטֵאִיל דֵר אְאֵאִינװוֹהנֵר גֵספּרוֹכהֵן.׳

אְבִּיס הֵוּטֵ אִיסט טרוֹטץ דֵר סטַרקֵן וֵרעַנדֵרנדֵן אְאֵאִינפלעֻססֵ, דִיאֵ דַס אְיאִידדִישֵׁ גֵפוֹרמט הַבֵּן, דִיאֵ פּהוֹנֵטִישֵׁ אְוֵרװַנדטשַׁפט צוּם אְדֵוּטשֵׁן וּנעֻבֵּרהעֵרבַּר. אְדֵוּטשׁספּרֵכהֵנדֵ סִינד העַוּפִיג סֵהר עֻבֵּררַשׁט, װִיאֵ גוּט סִיאֵ דֵם אְיאִידדִישֵׁן פוֹלגֵן קעֵננֵן. אְיאִידדִישׁ אִיסט פעֻר אְהוֹכהדֵוּטשׁספּרֵכהֵר װֵסֵנטלִיכה בֵּססֵר צוּ וֵרסטֵהֵן אַלס אְנִיאֵדֵרלעַנדִישׁ.׳

׳אְדִיאֵ אְספּרַכהבֵּצֵאִיכהנוּנג יאִידדִישׁ

אְיאִידדִישׁ אִיסט אֵאִין וֵרהעַלטנִיסמעַשאִיג נֵוּאֵס אְקוּנסטװוֹרט וּנד הַט אִים אְדֵוּטשֵׁן סֵאִיט דֵן 1920אֵר אְיאַהרֵן דִיאֵ עַלטֵרֵן אְבֵּצֵאִיכהנוּנגֵן "אְיוּדֵנדֵוּטשׁ", "אְיעֻדִישׁ-אְדֵוּטשׁ" וּנד "אְיאַרגוֹן" (פעֻר אְוֹסטיאִידדִישׁ) וֵרדרעַנגט, דִיאֵ אִין דֵר עַלטֵרֵן אְלִיטֵרַטוּר וֹפט אַבּװֵרטֵנד פעֻר דִיאֵ דֵוּטשׁ בַּסִיאֵרטֵן אְספּרַכהֵן דֵר אְיוּדֵן אִין אְמִיטטֵל- וּנד אְוֹסטֵוּרוֹפַּ גֵבּרַוּכהט װוּרדֵן. אְדַס דֵוּטשֵׁ אְװוֹרט יאִידדִישׁ אִיסט אֵאִינֵ אְאֵנטלֵהנוּנג אַוּס אְאֵנגלִישׁ אְעאִידדִיסה, דַס סֵאִינֵרסֵאִיטס אַוּף דַס ווֹן וֹסטיעֻדִישֵׁן אְאֵמִיגרַנטֵן נַכה אְאֵנגלַנד מִיטגֵבּרַכהטֵ יאִידדִישֵׁ אְװוֹרט יאִידִישׁ צוּרעֻכקגֵהט. אְיאִידִישׁ (וֹדֵר אִידִישׁ) בֵּדֵוּטֵט אִים אְיאִידדִישֵׁן סוֹװוֹהל "יעֻדִישׁ" (דֵם יעֻדִישֵׁן אְווֹלק וּנד סֵאִינֵר אְרֵלִיגִיוֹן צוּגֵהעֵרִיג) אַלס אַוּכה "יאִידדִישׁ" (דֵססֵן דֵוּטשׁ בַּסִיאֵרטֵר אְספּרַכהֵ צוּגֵהעֵרִיג). אְאִים אְאֵנגלִישֵׁן אִיסט דַס אְװוֹרט אְעאִידדִיסה סֵאִיט 1886 בֵּלֵגט, סוֹ צוּאֵרסט אִין דֵם אְרוֹמַן אְכהִילדרֵן וֹף אְגִיבֵּוֹן ווֹן אְװַלטֵר אְבֵּסַנט מִיט דֵר אְאֵרקלעַרוּנג, דַסס אֵס סִיכה וּם אֵאִינֵ אַוּס פּוֹלנִישׁ, דֵוּטשׁ וּנד הֵבּרעַאִישׁ גֵמִישׁטֵ אְספּרַכהֵ הַנדֵלֵ, בַּלד דַרַוּף דַנן אַבֵּר אַוּכה דוּרכה גֵלֵגֵנטלִיכהֵ אְוֵרװֵנדוּנג אִין ספּרַכהװִיססֵנשַׁפטלִיכהֵן אְפּוּבּלִיקַטִיוֹנֵן װִיאֵ אְאַלֵכּסַנדֵר אְהַרקַועס אְדִיכטִיוֹנַרע וֹף טהֵ אְעאִידדִיסה אְלַנגוּאַגֵ (אְנֵװ אְעוֹרק 1898) וּנד אְלֵוֹ אְװִיאֵנֵרס אְהִיסטוֹרע וֹף אְעאִידדִיסה אְלִיטֵרַטוּרֵ אִין טהֵ אְנִינֵטֵאֵנטה אְכֵנטוּרע (אְלוֹנדוֹן & אְנֵװ אְעוֹרק 1899), װוֹבֵּאִי אַוּכה אִין סוֹלכהֵן אְפַכהפּוּבּלִיקַטִיוֹנֵן אַללֵרדִינגס בִּיס אִינס 20. אְיאַהרהוּנדֵרט עַלטֵרֵ אְבֵּצֵאִיכהנוּנגֵן װִיאֵ אְיוּדַאֵוֹ-אְגֵרמַן צוּנעַכהסט נוֹכה ווֹרהֵררשֵׁנד בּלִיאֵבֵּן.׳

אְבֵּאִי דֵר אְאַנגלִיסִיאֵרוּנג דֵס יאִידדִישֵׁן אְװוֹרטֵס יאִידִישׁ װַר דֵר אְקוֹנסוֹנַנט "ד" וֵרדוֹפּפֵּלט וּנד דַמִיט דִיאֵ אְאַנפַנגסִילבֵּ יאִי- וֵרקעֻרצט װוֹרדֵן, וּם דֵן אְמוֹנוֹפּהטהוֹנג -אִי- צוּ אֵרהַלטֵן וּנד דֵר סוֹנסט אִים אְאֵנגלִישֵׁן נַהֵלִיאֵגֵנדֵן אְאַוּסספּרַכהֵ -אֵאִי- ווֹרצוּבֵּוּגֵן. אְמִיט קוּרצֵר אֵרסטֵר אְסִילבֵּ וּנד אְדוֹפּפֵּלקוֹנסוֹנַנט װוּרדֵ דַס אְװוֹרט דַנן אַוּס דֵם אְאֵנגלִישֵׁן אִין דֵר אְפוֹרם "יאִידדִישׁ" אַוּכה אִינס אְדֵוּטשֵׁ עֻבֵּרנוֹממֵן, װוֹ אֵס צוּאֵרסט אִין אְגוּסטַו אְקַרפֵּלֵס' אְגֵשִׁיכהטֵ דֵר יעֻדִישֵׁן אְלִיטֵרַטוּר (אְבֵּרלִין 1909, דוֹרט נֵבֵּן "יעֻדִישׁ-דֵוּטשׁ") וּנד דַנן אִין אְסוֹלוֹמוֹן אְבִּירנבַּוּמס אְאַוּפסַטץ אְיאִידדִישֵׁ אְדִיכהטוּנג (1913) אֵרשֵׁאִינט. אְדַבֵּאִי סטַנד דֵר אְאַנגלִיצִיסמוּס יאִידדִישׁ אִין אְקוֹנקוּררֵנץ נִיכהט נוּר צוּ דֵן עַלטֵרֵן אְבֵּצֵאִיכהנוּנגֵן, סוֹנדֵרן אַוּכה צוּ דֵר צוּװֵאִילֵן אַוּס דֵם אְוֹסטיאִידדִישֵׁן דִירֵקט אִינס אְהוֹכהדֵוּטשֵׁ עֻבֵּרנוֹממֵנֵן אְבֵּצֵאִיכהנוּנג יאִידִישׁ, װִיאֵ סִיאֵ ץ. אֲבּ. אִים אְוּנטֵרטִיטֵל "אְעֻבֵּרטרַגוּנגֵן יאִידִישֵׁר אְווֹלקסדִיכהטוּנג" צוּ דֵר אְסַממלוּנג אְוֹסטיעֻדִישֵׁ אְלִיאֵבֵּסלִיאֵדֵר (אְבֵּרלִין 1920) ווֹן אְלוּדװִיג אְסטרַוּש אֵרשֵׁאִינט.׳

אְאֵס אִיסט מַשגֵבּלִיכה דֵר אְאִינִיטִיאַטִיוֵ אְבִּירנבַּוּמס וּנד דֵם אְאֵאִינפלוּסס סֵאִינֵר אְפּרַקטִישֵׁן אְגרַממַטִיק דֵר אְיאִידדִישֵׁן אְספּרַכהֵ (1918) סוֹװִיאֵ סֵאִינֵר צַהלרֵאִיכהֵן אְפַכהפּוּבּלִיקַטִיוֹנֵן וּנד אְלֵכּסִיקוֹנַרטִיקֵל צוּצוּשׁרֵאִיבֵּן, דַסס סִיכה יאִידדִישׁ (וּנד אַוּכה אִים אְאֵנגלִישֵׁן אְעאִידדִיסה) אִין דֵר אְפוֹלגֵצֵאִיט אַלס פַכהספּרַכהלִיכהֵר אְטֵרמִינוּס אֵטַבּלִיאֵרטֵ, אַלס אְבֵּצֵאִיכהנוּנג צוּנעַכהסט ווֹרװִיאֵגֵנד פעֻר דַס נֵוּוֹסטיאִידדִישֵׁ, וּנד דַנן וּמפַססֵנד פעֻר סעַמטלִיכהֵ אְספּרַכהפֵּרִיוֹדֵן (וּריאִידדִישׁ, אַלטיאִידדִישׁ, מִיטטֵליאִידדִישׁ, נֵוּיאִידדִישׁ) וּנטֵר אְאֵאִינבֵּצִיאֵהוּנג אַוּכה דֵס װֵסטלִיכהֵן יעֻדִישֵׁן אְדֵוּטשֵׁן, װוֹבֵּאִי פעֻר דַס לֵטצטֵרֵ סטרִיטטִיג גֵבּלִיאֵבֵּן אִיסט, וֹבּ אֵס אַלס גֵגֵנעֻבֵּר דֵם אְדֵוּטשֵׁן אֵאִיגֵנסטעַנדִיגֵ אְוּנטֵרגלִיאֵדֵרוּנג דֵס אְיאִידדִישֵׁן (אְװֵסטיאִידדִישׁ) וֹדֵר אַלס אְוַרִיאַנטֵ דֵס אְדֵוּטשֵׁן צוּ בֵּטרַכהטֵן אִיסט.׳

׳אְלֵהנװעֵרטֵר

אְאִים אְדֵוּטשֵׁן גִיבּט אֵס נַכה אְאַלטהַוּס (2003, 2. אְאַוּפלַגֵ 2006, אְאַנגַבֵּ אַוּף דֵם אְבּוּכהוּמשׁלַג דֵר 1. אְאַוּפלַגֵ) אֵטװַ 1100 אְיאִידדִיסמֵן (אַוּס דֵם אְיאִידדִישֵׁן סטַממֵנדֵ אְלֵהנװעֵרטֵר), װִיאֵ בֵּאִיספִּיאֵלסװֵאִיסֵ אְשׁלַמַססֵל, אְמַססֵל, מֵשׁוּגגֵ, אְמִישׁפּוֹקֵ, אְשִׁיכקסֵ, אְשׁמוֹנצֵס, אְשׁמוֹנצֵטטֵ, אְטַכהֵלֵס, אְסטוּסס, אְטִיננֵף, אְשׁטֵטל, אְקַססִיבֵּר, אְשׁמִיאֵרֵ, אְשׁמוֹכק, אְהַבֵּרֵר (וֹסטעֵסטֵרר. "אְקוּמפֵּל, אְפרֵוּנד"), אְגַנוֹוֵ, פֵּטצֵן, אְרֵאִיבַּכה, אְקַפף וֹדֵר אְפרֵמדװעֵרטֵר װִיאֵ אְכהוּצפֵּ וּנד לֵינֵן (אְלֵסֵן מִיט אְמֵלוֹדִיאֵ: אְסִינגסַנג); אִים אַקטִיוֵן אְװוֹרטשַׁטץ לַססֵן סִיכה הֵוּטֵ יאֵדוֹכה נוּר אֵטװַ 50 אְװעֵרטֵר בֵּלֵגֵן. אְאֵאִינֵ אְוּנטֵרסוּכהוּנג ווֹן אְװעֵרטֵרבּעֻכהֵרן דֵס אְדוּדֵן-אְוֵרלַגס פעֻר דַס בּרֵאִיטֵ אְפּוּבּלִיקוּם וּנד ווֹן אֵטעמוֹלוֹגִישֵׁן אְװעֵרטֵרבּעֻכהֵרן אֵרבּרַכהטֵ 124 דַרִין וֵרצֵאִיכהנֵטֵ אְיאִידדִיסמֵן (אְבֵּסט 2006). אְוִיאֵלֵ דִיאֵסֵר אְװעֵרטֵר סִינד לֵטצטלִיכה הֵבּרעַאִישֵׁן אְוּרספּרוּנגס.׳

׳אְשׁרִיפט

אְצוּר אְשׁרֵאִיבּוּנג דֵס אְיאִידדִישֵׁן װִירד הַוּפּטסעַכהלִיכה דַס דַפעֻר אַנגֵפַּססטֵ הֵבּרעַאִישֵׁ אְאַלפּהַבֵּט בֵּנוּטצט. אְוִיאֵלֵ אְלֵהנװעֵרטֵר קוֹממֵן אַוּס דֵם אְהֵבּרעַאִישֵׁן. אְאֵס גִיבּט אַוּשאֵרדֵם אַוּכה אֵאִינֵ װֵאִיטֵרֵ אַוּף דֵם לַטֵאִינִישֵׁן אְאַלפּהַבֵּט בַּסִיאֵרֵנדֵ, ווֹן דֵם אֲעאִיווֹ (אְעאִידדִיסהֵר אְוִיססֵנסהַפטלֵקהֵר אְאִינסטִיטוּט) אִין אְנֵװ אְעוֹרק גֵנֵהמִיגטֵ אְוֹרטהוֹגרַפּהִיאֵ. אְסִיאֵ בַּסִיאֵרט אַוּף דֵר אֵנגלִישֵׁן אְשׁרֵאִיבּװֵאִיסֵ וּנד בֵּדִיאֵנט סִיכה קֵאִינֵר אְוּמלַוּטֵ וּנד סוֹנסטִיגֵר אְאַקצֵנטצֵאִיכהֵן. אְסִיאֵ װִירד אַלס אְסטַנדַרדשׁרֵאִיבּװֵאִיסֵ אִים אְאִינטֵרנֵט גֵנוּטצט וּנד עֻבֵּרַלל דוֹרט, װוֹ אֵס אְשׁװִיאֵרִיגקֵאִיטֵן בֵּרֵאִיטֵן װעֻרדֵ, מִיט הֵבּרעַאִישֵׁן אְלֵטטֵרן צוּ שׁרֵאִיבֵּן.׳

׳אְגרַממַטִיק

אְמִיט אְאַוּסנַהמֵ דֵר אְסוּבּסטַנטִיוֵ אִיסט דִיאֵ יאִידדִישֵׁ אְגרַממַטִיק דֵר דֵוּטשֵׁן אְגרַממַטִיק אֵנטלֵהנט. אְאִינסבֵּסוֹנדֵרֵ דִיאֵ סֵהר וּמפַנגרֵאִיכהֵ אְפלֵכּסִיוֹן דֵר דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהֵ מִיט דִיוֵרסֵן אְמוֹדִי-אְוֵרבִּי וּנד דִיוֵרסֵן אְטֵמפּוֹרַ-אְוֵרבִּי װוּרדֵ 1:1 עֻבֵּרנוֹממֵן (נוּר מִיט אַנדֵרֵן אְסטַממפוֹרמֵן). אְדִיאֵ אְפַּרַדִיגמֵנטַפֵל וּמפַססט סוֹמִיט אְהוּנדֵרטֵ ווֹן אְסטַממפוֹרמֵן פעֻר אֵאִין אְוֵרבּוּם וּנד אִיסט סוֹמִיט װֵסֵנטלִיכה וּמפַנגרֵאִיכהֵר אַלס דִיאֵ הֵבּרעַאִישֵׁ אְפַּרַדִיגמֵנטַפֵל. אְדִיאֵס דַרצוּסטֵללֵן װעֻרדֵ דֵן אְוּמפַנג דֵר אְװִיקִיפֵּדִיאַ ספּרֵנגֵן.׳

אְאִים אְפוֹלגֵנדֵן סֵאִיאֵן נוּר דִיאֵ אְנוּמֵרַלִיאַ (אַוּס דִידַקטִישֵׁן אְגרעֻנדֵן צוּאֵרסט), דַנן דִיאֵ אְאַדיאֵקטִיוַ וּנד שׁלִיאֵשלִיכה דִיאֵ אְסוּבּסטַנטִיוַ דַרגֵסטֵללט: ׳

׳אְנוּמֵרַלִיאַ

אְהִיאֵר סֵאִיאֵן צוּנעַכהסט דִיאֵ אְצַהלֵן לַטֵאִינִישׁ [נַכה אֲר. אְלעֵטצשׁ 1992] טרַנסקרִיבִּיאֵרט דַרגֵסטֵללט: ׳

׳ * 1 אֵינש
׳ * 2 צװֵי
׳ * 3 דרַי
׳ * 4 פִיר
׳ * 5 פִינף
׳ * 6 סֵקש
׳ * 7 סִיבּן
׳ * 8 אַכהט
׳ * 9 נַין
׳ * 10 צֵן
׳ * 11 אֵלף
׳ * 12 צװֵלף

אַבּ 13 דרַיצן לעַוּפט אֵס אַנַלוֹג צוּם אְדֵוּטשֵׁן: -צן
אְנוּר 14 פֵרצן 15 פוּפצן ; 16 סֵכהצן ; 17 סִיבּצן
אְאַבּ 20 צװַנצִיק קוֹממט -וּנצװַנצִיק
אְאַבּ 30 דרַישאִיק קוֹממט -צִיק; אַבֵּר 40 פֵרצִיק 50 פוּפצִיק; 70 סִיבֵּצִיק
׳100 הוּנדֵרט ; 1000 טוֹיסנט; 1000000 מִילִיוֹן
׳928.834 נַין הוּנדֵרט אַכהט וּן צװַנצִיק טוֹיסנט אַכהט הוּנדֵרט פִיר וּן דרַישאִיק

׳אְאַדיאֵקטִיוַ

אְדִיאֵ אְפלֵכּסִיוֹן דֵר אְאַדיאֵקטִיוַ אִיסט וּמפַנגרֵאִיכהֵר אַלס אִים אְדֵוּטשֵׁן וּנד װֵסֵנטלִיכה וּמפַנגרֵאִיכהֵר אַלס אִים אְהֵבּרעַאִישֵׁן וּנד װֵנִיגֵר וּמפַנגרֵאִיכה אַלס אִים אְסלַװִישֵׁן: ׳
אְאֵס אֵכּסִיסטִיאֵרֵן 3 אְגֵנֵרַ (ם, ף, ן), 4 אְקַסוּס (אְנוֹמִינַטִיו, אְגֵנִיטִיו, אְדַטִיו, אְאַקקוּסַטִיו אֵס אֵכּסִיסטִיאֵרט קֵאִין אְאַבּלַטִיו, אְווֹקַטִיו וּנד אְאִינסטרוּמֵנטַל) וּנד דִיאֵ אְוּנטֵרשֵׁאִידוּנג צװִישֵׁן דֵם בֵּסטִיממטֵן וּנד וּנבֵּסטִיממטֵן אְאַרטִיקֵל. אְסוֹמִיט אֵרגֵבֵּן סִיכה פעֻר אְסִינגוּלַר וּנד אְפּלוּרַל יאֵװֵאִילס 24 אְסטַממפוֹרמֵן.׳

׳אְסוּבּסטַנטִיוַ

אְאֵאִינצִיג דִיאֵ אְגרַממַטִיק דֵר אְסוּבּסטַנטִיוַ פוֹלגט נִיכהט דֵר דֵוּטשֵׁן אְגרַממַטִיק. אְהִיאֵר אִיסט אֵאִינֵ אֵטעמוֹלוֹגִישֵׁ אְגרַממַטִיק ווֹרהַנדֵן: ׳
׳ * סלַװִישֵׁ אְװעֵרטֵר װֵרדֵן סלַװִישׁ (אַבֵּר וֹהנֵ אְאִינסטרוּמֵנטַל) פלֵקטִיאֵרט (קֵאִינֵ אְאַקקוּסַטִיו-אְפוֹרם; קֵאִין אְנֵוּטרוּם; -אֵש אְפּלוּרַל)׳
׳ * אְהֵבּרעַאִישֵׁ אְװעֵרטֵר װֵרדֵן הֵבּרעַאִישׁ פלֵקטִיאֵרט (קֵאִינֵ אְאַקקוּסַטִיו- וּנד אְדַטִיו-אְפוֹרם; קֵאִין אְנֵוּטרוּם; ף: -וֹט-אְפּלוּרַל גֵשׁרִיאֵבֵּן, אַבֵּר -אֵש גֵספּרוֹכהֵן; ם: -אִיים אְפּלוּרַל)׳
׳ * אְדֵוּטשֵׁ אְװעֵרטֵר װֵרדֵן דֵוּטשׁעַהנלִיכה פלֵקטִיאֵרט (אֵאִיגֵנֵ אְאַקקוּסַטִיו- וּנד אְדַטִיו-אְפוֹרם; אְנֵוּטרוּם; דִיו. אְפּלוּרַל-אְפוֹרמֵן)׳

׳אְדִימִינוּטִיווּם אֲאִי (אְוֵרקלֵאִינֵרוּנג)׳

אְהִיאֵר װִירד אִים אְסִינגוּלַר -אֲל הֵבּרעַאִישׁ <־ל>אַנגֵהעַנגט; דֵר אְפּלוּרַל װִירד דוּרכה דִיאֵ אְסִינגוּלַרפוֹרם גֵבִּילדֵט, דֵר אֵאִין -אֵכה הֵבּרעַאִישׁ <־עך> אַנגֵהעַנגט װִירד: דט: אְבֵּטט; יאִידד. בֵּט בֵּטל בֵּטלֵכה הֵבּרעַאִישׁ <בעט בעטל בעטלעך>׳

׳אְדִימִינוּטִיווּם אֲאִיאִי (אְאִיממִינוּטִיו)׳

אְהִיאֵר װִירד אִים אְסִינגוּלַר -אֵלֵ הֵבּרעַאִישׁ <־עלע>(אַלסוֹ װִיאֵ אִים אְאַלֵמַננִישֵׁן) אַנגֵהעַנגט; דֵר אְפּלוּרַל ס.וֹ. מִיט -אֵכה הֵבּרעַאִישׁ <־עך>דט. אְבֵּטט; יאִידד. בֵּט בֵּטֵלֵ בֵּטֵלֵכה הֵבּרעַאִישׁ <בעט בעטעלע בעטעלעך>׳

׳אְאַדוֵרבִּיאַ

אְדַס אְיאִידדִישֵׁ וֵרפעֻגט עַהנלִיכה װִיאֵ דַס אְדֵוּטשֵׁ עֻבֵּר אֵאִינֵ גרוֹשאֵ אְצַהל אַן אְאַדוֵרבִּיאַ. אְװִיאֵ אִים אְדֵוּטשֵׁן װֵרדֵן דִיאֵ אְאַדוֵרבִּיאַ נִיכהט פלֵקטִיאֵרט. אְדִיאֵ אְאַדוֵרבִּיאַ הַבֵּן פַסט אַוּסשׁלִיאֵשלִיכה אִיהרֵ אְװוּרצֵלן אִין דֵר דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהֵ.׳

׳אְקוֹניוּנקטִיוֹנֵן

אְװִיאֵ אִין דֵר דֵוּטשֵׁן אְספּרַכהֵ אֵכּסִיסטִיאֵרֵן אַוּכה אִים אְיאִידדִישֵׁן בֵּאִיוֹרדנֵנדֵ וּנד וּנטֵרוֹרדנֵנדֵ אְקוֹניוּנקטִיוֹנֵן. אְדִיאֵסֵ װֵרדֵן אַוּכה נִיכהט פלֵקטִיאֵרט. אְװִיאֵ אִים אְדֵוּטשֵׁן הַבֵּן דִיאֵסֵ קֵאִינֵן אְאֵאִינפלוּסס אַוּף דֵן אְמוֹדוּס דֵס אְוֵרבּס.׳
אְאֵס גִיבּט אִים אְיאִידדִישֵׁן נוּר אֵאִינֵ סֵהר עֻבֵּרשַׁוּבַּרֵ אְאַנצַהל אַן אְקוֹניוּנקטִיוֹנֵן. אְהִיאֵרווֹן סִינד אֵאִינִיגֵ סלַװִישֵׁן וּנד הֵבּרעַאִישֵׁן אְוּרספּרוּנגס.׳

׳נֵבֵּנוֹרדנֵנדֵ אְקוֹניוּנקטִיוֹנֵן

וּנד וּן הֵבּרעַאִישׁ <אוּן>׳
וֹדֵר וֹדֵר הֵבּרעַאִישׁ <אָדער>׳
אַבֵּר וֹבֵּר הֵבּרעַאִישׁ <אָבער>׳
דֵנן װַיל הֵבּרעַאִישׁ <װײַל>׳

׳וּנטֵרוֹרדנֵנדֵ אְקוֹניוּנקטִיוֹנֵן

װֵאִיל מַכהמֵס (הֵבּר.) הֵבּרעַאִישׁ <מחמת>׳
וֹבּװוֹהל הַגַם (הֵבּר.) / כהוֹטשׁ (סל.) הֵבּרעַאִישׁ <הגם / חאָטש>׳
דַסס אַס הֵבּרעַאִישׁ <אַז>׳
וֹבּ וֹיבּ הֵבּרעַאִישׁ <אָויב>׳
דַמִיט בֵּקֵדֵי (הֵבּר.) הֵבּרעַאִישׁ <בכּדי>׳
סוֹװוֹהל...אַלס אַוּכה הֵן....הֵן (הֵבּר.) הֵבּרעַאִישׁ <הן....הן>׳
אֵנטװֵדֵר...וֹדֵר וֹדֵר....וֹדֵר הֵבּרעַאִישׁ <אָדער...אָדער>׳

׳אְוֵרבַּ

אְאַוּף דִיאֵ גֵנַוּאֵ אְגרַממַטִיק דֵר אְוֵרבַּ קַנן הִיאֵר נִיכהט אֵאִינגֵגַנגֵן װֵרדֵן. אְהִיאֵר סֵאִי אַוּף דִיאֵ אְגרַממַטִיק ווֹן אְכהַאִים אְפרַנק וֵרװִיאֵסֵן.׳
אְדִיאֵ אְוֵרבַּ הַבֵּן פוֹלגֵנדֵ אְפוֹרמֵן: ׳
׳ * אְאַקטִיווּם
׳ * אְפַּססִיווּם
׳ * אְאִינדִיקַטִיו
׳ * אְפּרעַסֵנס
׳ * אְאִינפִינִיטִיו
׳ * אְפַּרטִיצִיףּ אְפּרעַסֵנס
׳ * אְפַּרטִיצִיףּ אְפֵּרפֵקט
׳ * אְפֵּרפֵקט
׳ * אְפּלוּסכּוּאַמפֵּרפֵקט
׳ * אְקֵאִין אְאִימפֵּרפֵקט (װִיאֵ אַוּכה אִים אְאַלֵמַננִישֵׁן) ׳
׳ * אְפוּטוּרוּם
׳ * אְפוּטוּרוּם אֲאִיאִי
׳ * אְאִינפִינִיטִיו אְפֵּרפֵקט
׳ * אְאִימפֵּרַטִיו
׳ * אְוֹפּטַטִיו
׳ * אְקוֹנדִיטִיוֹנַל אֲאִי

׳ * אְקוֹנדִיטִיוֹנַל אֲאִיאִי